Fiscale aandachtspunten bij scheiding – het nieuwe Handboek Scheiden van de Belastingdienst

Dit artikel zet de kernpunten van het Handboek uiteen, benoemt praktische aandachtspunten voor de eigen-woningregeling , en plaatst het in de context van eerder verschenen artikelen in de nieuwsbrief.

Kernonderdelen van het Handboek

Het handboek behandelt verschillende onderwerpen – hieronder de voornaamste thema’s:

Fiscaal partnerschap

Bij scheiding of beëindiging van een geregistreerd partnerschap is de status van fiscaal partnerschap van belang voor de aangifte en de boxen­indeling. Het handboek wijst op de gevolgen van het beëindigen van het fiscale partnerschap. Belangrijk: in het jaar van scheiding kunnen ex-partners er soms voor kiezen om het gehele jaar nog als fiscale partners aangemerkt te worden, of juist niet. Dit heeft effecten voor aftrekposten, heffingskortingen en toeslagen.

Alimentatie (partner & kind)

Het hoofdstuk over alimentatie bespreekt zowel partner-alimentatie als kinderalimentatie, en de fiscale behandeling daarvan (aftrek/belasting).
Let op:

• Betaalde partneralimentatie is – onder voorwaarden – aftrekbaar voor de betaler.
• Ontvangen partneralimentatie moet worden aangemerkt als belast inkomen.
• Voor kinderalimentatie geldt geen aftrek-/belastingregeling in dezelfde zin.
• Andere onderhoudsverplichtingen (zoals woongenot, hypotheekrente van ex-partner) komen ook aan de orde.

Het handboek benadrukt ook de doorwerking op toeslagen en heffingskortingen: verandering van inkomen door alimentatie beïnvloedt bescheidenheid of juist overschrijding van voorwaarden.

Eigen woningregeling

Voor de eigen woning (en bijbehorende schuld) spelen bij scheiding specifieke aandachtspunten: wie blijft in de woning wonen, hoe wordt de schuld verdeeld, wie kan de renteaftrek nog claimen, en wat betekent dit voor het eigenwoningforfait of de WOZ-waarde. Het handboek besteedt hieraan aandacht.
Voorbeeldvragen:

• Blijft één ex-partner in de woning wonen en neemt de ander een vergoeding of uitkoop?
• Wordt de woning verkocht, en hoe wordt de winst/verlies verdeeld?
• Hoe werkt de overdracht of verdeling van eigenwoningforfait, hypotheekrenteaftrek, en (in sommige gevallen) de regeling voor kapitaalverzekering eigen woning (KEW)?
  Het is dus sterk relevant voor onze specialisatie bij eigen woningregeling.

Kapitaalverzekeringen / KEW

In situaties met een kapitaalverzekering eigen woning of andere kapitaalverzekeringen kunnen bij ontscheiding fiscale kwesties ontstaan. Het handboek behandelt deze onderwerpen, onder meer in relatie tot de eigen woning. Bijvoorbeeld: wie is gerechtigd tot de verzekering, hoe wordt de uitkering verdeeld, wat betekent dit voor de box-indeling?

Pensioenen en oudedagsverplichtingen

Bij scheiding komt de verdeling van pensioenrechten vaak voor. Het handboek biedt inzicht in de fiscale gevolgen van verdeling of afkoop van pensioen, en de oudedagsverplichting. 
Onderwerpen: partnerpensioen, ouderdomspensioen, verrekening, wijziging huwelijkse voorwaarden, etc.

Lijfrente

Ook de fiscale behandeling van lijfrente-producten in scheidingssituaties wordt besproken: bijvoorbeeld lijfrente die voortvloeit uit verdeling van pensioen of als onderdeel van alimentatieafspraken. Het handboek benoemt dit als aparte rubriek.

Toeslagen

De doorwerking van scheiding op toeslagen (huur-, zorg-, kinderopvangtoeslag) komt aan de orde. Door wijziging in gezins- of inkomenssituatie verandert het recht op toeslagen en dienen tijdig wijzigingen gemeld te worden. Het handboek benadrukt dit als risico­punt.

Wat zit er voor de eigen woning-adviseur in?

Voor de eigen woningregeling zijn met name thema’s in §2.3 relevant. Hieronder enkele praktische aandachtspunten op basis van het Handboek:

• Woonstatus per 31 december: Bij scheiding is het belangrijk wie op 31 december in de woning woont en of deze nog als eigen woning kan gelden. Dit bepaalt onder meer de toepassing van de eigenwoningregeling.
• Verdeling van woning en schuld: Bij verdeling van woningbezit of schuld (bijvoorbeeld uitkoop ex-partner) is helderheid nodig over wie de schuld draagt en wie de renteaftrek claimt, alsook wie het eigenwoningforfait draagt.
• Overdracht zonder verkoop: Soms blijft de woning in eigendom van beiden, maar woont er slechts één partij. Dit kan gevolgen hebben voor de eigenwoningregeling en box1/box 3 positie. Het Handboek behandelt dergelijke gevallen (woongenot-verrekening o.i.d.).
• Kapitaalverzekering eigen woning (KEW): Bij beëindiging of verdeling van de woning kan ook de KEW-polis aan de orde komen. Vragen: wie is gerechtigd, wie heeft de premie afgetrokken, wie ontvangt de uitkering?
• Hypotheekrenteaftrek en subsidieregelingen: Na scheiding kunnen eerder gezamenlijke hypotheekrenteaftrek-verklaringen of gezamenlijke aanspraken op (bijv.) startersvrijstelling toeslag effect hebben. Het is van belang tijdig te regelen wie aanspraak maakt.
• Toeslagen en inkomen/informatie-melding: De wijziging in woonsituatie en inkomen (door scheiding) moet direct worden doorgegeven. Anders kan terugvordering volgen of recht op toeslag vervallen.

Het is aan te bevelen om bij (geplande) scheiding of beëindiging partnerschap al in de fase van de convenant- of vaststellingsovereenkomst de eigen woning-aspecten expliciet te betrekken, zodat de fiscale positie helder is. Het Handboek biedt een checklist-achtige benadering: zie de module 'Eigen woning' voor voorbeelden en aandachtspunten.

Aandachtspunten en aanbevelingen voor de praktijk

• Zorg dat cliënten die gaan scheiden of geregistreerd partnerschap beëindigen, tijdig geïnformeerd worden over de fiscale gevolgen, en dat de eigen woningregeling in de convenant-fase goed is vastgelegd.
• Gebruik het Handboek als intern hulpmiddel: voor checklists, als referentie voor seldom gecoverde kwesties (bijv. woongenot, KEW, pensioenverdeling).
• Besteed expliciet aandacht aan de doorwerking op toeslagen en heffingskortingen, vooral bij cliënten met woning-gerelateerde schulden of hoge inkomen/vermogen.
• Houd rekening met het 'dynamisch' karakter van het Handboek: wijzigingen in wet- en regelgeving (bijv. pensioen, eigen woning, partneralimentatie) kunnen leiden tot updates.
• Documenteer in de vaststellingsovereenkomst wie bij de woning blijft, wie de rente betaalt, hoe schulden worden verdeeld, en wie aanspraak maakt op aftrek of betaling van woongenot/hypotheekrente-deel.
• Adviseer cliënten om tijdig wijzigingen door te geven aan de Belastingdienst en toeslageninstantie. Verkeerde of te late meldingen kunnen leiden tot terugvorderingen of boetes.
• Overweeg interdisciplinaire samenwerking (fiscaal adviseur, hypotheekadviseur, mediator) om integrale afhandeling te borgen.

Bron: Belastingdienst